Ong mật cũng như nhiều vật nuôi khác, luôn mắc nhiều loại bệnh. Trong số các bệnh ấy, phổ biến, nguy hiểm và khó chữa trị nhất là bệnh thối ấu trùng.
Toc
Một khó khăn trong kỹ thuật nuôi ong chính lại là cách chữa bệnh cho chúng. Có trại nuôi ong có đến dăm bẩy chục tổ ong rồi nhưng không khắc phục được bệnh, chủ trại bỗng trắng tay chỉ trong nửa năm.
1. Biện pháp phòng bệnh
Nuôi ong phải lấy nguyên tắc phòng bệnh là chính. Phòng bệnh bao giờ cũng đơn
giản, đỡ tốn kém nhưng nhiều người nuôi ong lại không chú ý tới. Để phòng bệnh quanh
năm suốt tháng, người nuôi ong phải luôn đảm bảo các biện pháp sau:
Giữ đàn ong luôn luôn ở thế mạnh, đông quân, nhiều cầu (tối thiểu phải 3 cầu trở lên). Chỉ đàn ong như thế mới đủ sức chống đỡ với bệnh tật khi mắc phải.
Đàn ong luôn đảm bảo đủ phấn mật. Nếu rong thiên nhiên thiếu nguồn phấn mật, phải cho ong ăn bổ sung kịp thời, đảm bảo cho ong chúa đủ điều kiện đẻ liên tục.
Thường xuyên kiểm tra, thải loại các bánh tổ quá cũ kỹ (không nên dùng bánh tổ quá 2 năm).
Đảm bảo cho đàn ong thông thoáng mùa hè, kín gió và ấm áp về mùa đông.
Cách ly kịp thời các đàn mắc bệnh bằng cách đưa chúng đến một địa điểm khác đủ xa (tưc không để chúng sử dụng chung một nguồn hoa).
– Dùng thuốc phòng bệnh vào thời điểm kết thúc nguồn mật. Cách thực hiện như chữa bệnh (xem phần dưới) chỉ khác là phải cho ong ăn liền 2 -3 tối rồi thôi ngay.
2. Biện pháp chữa bệnh
Để chữa bệnh cho ong hiệu quả, cần đảm bảo 2 nguyên tắc:
- Phát hiện bệnh đúng lúc mới phát: có thể căn cứ ngay ở hiện tượng bên ngoài của đàn ong như: đàn ong giảm làm việc, ít đi lấy phấn về, mở nắp thùng thấy ong xao động, sôi lên, chạy dạt xuống dưới đáy tổ, từ trong thùng có mùi chua xông lên.
- Chẩn đoán đúng bệnh để chọn giải pháp và dùng thuốc đặc hiệu. Phải căn cứ vào các triệu chứng của từng bệnh được tóm tắt dưới đây để xác định. Gọi đúng tên bệnh là đã thành công một nửa.
Phân loại sơ lược các bệnh sau:
- Bệnh tổ yến (tổ chim): Điểm chí phát hiện bệnh là vùng trắng đục ở góc tổ hoặc dưới hốc nắp. Hiện tượng: ong không bay ra mà chỉ đứng ở cửa tổ, kêu và chết.
- Bệnh do vi khuẩn gây ra (số lần xảy ra thường quá nhiều, từ tỉ lệ nhất định trở lên).
- Bệnh do tiếp xúc với thuốc diệt côn trùng: Thuốc diệt côn trùng bảo vệ hoàn toàn các ong làm việc trong tổ, gây ra sự suy giảm năng suất.
- Bệnh bị chấn thương (trong quá trình nuôi ong): Thường do những tác động mạnh lên tổ, như treo vào cây hay ở dưới thân cây hay hậu quả của vi rết.
- Các triệu chứng và hiện tượng này có thể chỉ ra sự bất thường trong tổ ong và cần được xử lý ngay để đảm bảo sức khỏe cho đàn ong. Nếu không chính xác xác định và điều trị các bệnh này, có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng cho toàn bộ đàn ong.
Bệnh tổ yến (tổ chim) là một trong những loại bệnh phổ biến gặp phải trong nuôi ong. Điểm chí phát hiện dấu hiệu bệnh này là tổ ong có màu sắc đen và bị thưa, còn yến chim tụt xuống nhiều. Đối với trường hợp này, người nuôi ong cần phải kiểm tra và tìm hiểu nguyên nhân gây ra bệnh để điều trị kịp thời.
Ngoài ra, vi khuẩn loại Gram (-) Escherichia coli (E.coli) cũng là một trong những nguyên nhân gây bệnh cho đàn ong. Vi khuẩn này có thể lây lan qua các môi trường và vật nuôi khác, gây nên bệnh viêm ruột và suy giảm sức khỏe cho ong.
Nếu nhận thấy tổ ong có màu đen hoặc ướt, phải kiểm tra ngay để xác định liệu có phải là do vi khuẩn E.coli hay không. Nếu chắc chắn là bị nhiễm vi khuẩn này, người nuôi cần sử dụng thuốc diệt khuẩn để điều trị và cách ly các ong bị nhiễm bệnh để ngăn chặn sự lây lan cho đàn ong khác.
Sau đây là các bệnh chính của ong nuôi phổ biến ở các gia đình:
Bệnh thối ấu trùng tuổi nhỏ
Triệu chứng: ấu trùng thường mắc bệnh ở 2 – 5 ngày tuổi làm cơ thể ấu trùng có màu trắng đục. Bệnh nặng, ấu trùng khô và teo đi hay chuyển sang màu sẫm, được ong thợ nhặt, vất ra ngoài tổ.
Điều trị: Phát hiện thấy ong mắc bệnh cần cách ly đàn ong bệnh sang địa điểm khác (nếu nuôi nhiều đàn). Tốt nhất đưa chúng đến chỗ có nguồn hoa. Tăng số quân bám trên cầu bằng cách rút bớt các cầu xấu, quá cũ, nhiễm bệnh nặng…bỏ ra và hủy đi. Các cầu còn lại đem soi, dùng kẹp mũi nhọn gắn hết ấu trùng nhiễm bệnh đi, đem chôn sâu dưới đất.
Pha với đường cho ong ăn vào buổi tối các thuốc kháng sinh penicylin hay steptomycin hoặc hỗn hợp 2 loại đó theo tỷ lệ 1 – 1 với liều lượng:
- Từ 10.000 – 20.000 đơn vị/1 cầu ong mỗi tối nếu bệnh nhẹ.
- Từ 20.000 – 30.000 đơn vị/1 cầu ong mỗi tối nếu bệnh nặng.
Ngoài việc cách ly đàn ong bị bệnh, người nuôi ong cần phải tăng cường vệ sinh và kiểm soát môi trường sống của chúng. Sạch sẽ và thông thoáng là những yếu tố quan trọng để giữ cho đàn ong khỏe mạnh và tránh bị nhiễm bệnh. Nếu có thể, hãy sử dụng các sản phẩm hữu cơ để làm sạch tổ ong thay vì các loại thuốc diệt khuẩn có hại. Ngoài ra, cần kiểm tra định kỳ và thay đổi các tấm xích hoặc ngăn chặn để tránh bụi, rác và những chất gây ô nhiễm khác vào tổ ong.
Việc giảm stress cho đàn ong cũng là một yếu tố quan trọng trong việc phòng ngừa bệnh. Để làm điều này, người nuôi ong có thể tăng cường dinh dưỡng cho đàn ong bằng cách cung cấp thêm các loại hoa và thức ăn giàu dinh dưỡng. Hơn nữa, việc giảm số lượng tôi trường gần đàn ong và những nguồn ánh sáng mạnh cũng có thể giúp giảm stress cho chúng.
Ngoài ra, việc kiểm tra định kỳ và xử lý các bệnh trên đàn ong là rất quan trọng. Các bệnh như loét, nhiễm trùng vàng hoặc nhiễm trùng bầu dục có thể gây ra những thiệt hại lớn cho đàn ong. Vì vậy, việc kiểm tra tổ ong và các con ong thường xuyên sẽ giúp phát hiện sớm và điều trị các bệnh này.
Cũng cho ong ăn 2 – 3 tối liền nhưng khác với phòng bệnh ở chỗ cứ sau 10 ngày lại cho ăn tiếp thuốc cho đến lúc khỏi. Có thể trộn thêm với vitamin B1, C và phấn hoa. Nếu bệnh quá nặng, ong không chịu ăn thuốc, đành dùng bình bơm phun nước đường loãng có pha thuốc kháng sinh. Nên phun vào chiều tối để tránh làm xáo động đàn ong, dễ dẫn đến ong bốc bay (cách một ngày phun 1 lần).
Cuối cùng, việc giảm số lượng hóa chất được sử dụng trong quá trình nuôi ong cũng là một yếu tố quan trọng trong việc phòng ngừa bệnh. Sử dụng quá nhiều hóa chất có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe của ong và làm giảm tỉ lệ sống sót của chúng.
Nếu bạn là một người nuôi ong, hãy luôn lưu ý các yếu tố trên để bảo vệ sức khoẻ và đạt được hiệu suất cao cho đàn ong của mình.
Bệnh ấu trùng tuổi lớn (hay bệnh ấu trùng túi)
Triệu chứng: Bệnh xảy ra ở ấu trùng tuổi lớn, thường ở giai đoạn nhộng làm màng vít nắp thủng lỗ chỗ. Ấu trùng thổi nhũn biến thành cái túi nhọn đầu, bên trong chứa đầy nước nhầy vàng, có mùi chua khó chịu.
Điều trị: bệnh này do virus gây ra nên các thuốc kháng sinh đều không có hiệu lực, chỉ có thể điều trị bằng phương pháp sinh học, cụ thể như sau:
Cho ăn nước đường 3 – 4 tối hoặc di chuyển ong đến vùng có nhiều mật, phấn dồi dào để kích thích ong đi làm, vệ sinh và dọn sạch ấu trùng bệnh Nếu bệnh mới phát,có thể dùng kẹp gắp các ấu trùng bị bệnh bỏ đi. Chú ý không làm cơ thể chúng vỡ ra vì dễ làm lây bệnh sang các lỗ ở cạnh.
Mạnh dạn loại các bánh tổ có ấu trùng thối quá nặng ví gắp ra không thể hết. Nếu cần, bỏ hết cầu, thay thùng, dùng 1 – 2 cầu ở đàn không bệnh đưa sang nhằm giữ ong để đợi ong xây cầu mới khác.
Thậm chí, nếu có mũ chúa sẵn, nên thay ong chúa cũ đi. Trong thời gian đợi ong chúa mới đẻ, ta có cơ hội làm vệ sinh sạch sẽ bánh tổ. Nếu không thay một cách nhanh chóng, bánh tổ có thể bị hư hỏng hoặc bị nhiễm bệnh và ảnh hưởng đến sức khỏe của toàn đàn.
Các biện pháp trên chỉ có hiệu lực trong trường hợp bệnh mới phát. Để ngăn ngừa sự lây lan của bệnh và duy trì sức khỏe cho đàn ong, việc giữ vệ sinh và kiểm soát môi trường sống là rất quan trọng. Việc vệ sinh định kỳ bao gồm làm sạch các phần thiếu hụt trong tổ, thay nước cho ong uống và tích cực điều chỉnh nhiệt độ, độ ẩm và ánh sáng để tạo một môi trường lý tưởng cho ong.
Ngoài ra, việc kiểm soát mầm bệnh bằng cách dùng các thuốc diệt khuẩn hoặc sử dụng các loại chất khử trùng tự nhiên cũng là một biện pháp quan trọng để bảo vệ sức khỏe của đàn ong. Tuy nhiên, cần lưu ý không sử dụng quá liều hoặc dùng các loại hóa chất có thể gây hại cho ong và môi trường.
Bệnh ỉa chảy
Triệu chứng: Ong bụng chướng, không bay nổi, bò lung tung dưới đất và chết hàng loạt. Bệnh thường xảy ra vào thời kỳ mưa rét kéo dài hay ong ăn phải thức ăn bị ôi, chua, lên men.
Điều trị: Phát hiện thấy bệnh, phải gấp rút bỏ máng ăn với thức ăn cũ đi. Nếu ngửi ở bánh tổ thấy mật cũng chua thì phải quay mật bỏ đi và cho ong ăn nước đường đun kỹ (xiro đường), có pha gừng (10g gừng tươi/ 1 lít nước đường/ cho 10 cầu trong tối) hoặc hòa với thuốc Fumagilin (25mg/1 lít xiro cho 40 cầu /1 tối). Gặp trời lạnh, phải che ủ cho tổ ong thật ấm áp. Chỉ sau vài ngày, bệnh sẽ mau lành.
Bệnh xoăn cánh
Triệu chứng: Ong non không bay được, thường cố gắng bay lên rồi lại rơi xuống. Kiểm tra thấy cánh ong non xoăn tít ở 2 hay cả 4 cánh. Bệnh nặng, ong tự bò ra thật xa tổ để chết.
Điều trị: Phải khẩn trương cho ong ăn no đủ mật và phấn, rút bớt cầu để quân bám trên các cầu còn lại đông lên và chống rét cho ong (cả trong và ngoài tổ) thật chu đáo.
3. Biện pháp tổng hợp
Những năm gần đây, nhiều người nuôi ong lâu năm đều gặp nhau ở cùng một kinh nghiệm là nếu muốn chữa trị bệnh một cách nhanh chóng và hiệu quả thì phải đồng thời áp dụng phương pháp chữa bệnh tổng hợp, nghĩa là đồng thời tiến hành một lúc các biện pháp sau:
- Vừa diệt nguồn bệnh (dùng thuốc đặc trị), vừa nâng cao sức đề kháng cho ong. Chọn các đàn ong chống trả bệnh tốt nhất để nhân đàn.
- Hạn chế ảnh hưởng của chất độc hóa học (thường là thuốc trừ sâu) đối với ong. Tuyệt đối không dùng thuốc trừ sâu khi nguồn hoa tiết mật.
- Chống để giống ong bị cận huyết bằng cách thường xuyên trao đổi giống ong giữa các trại hay bổ sung giống ong rừng về để phục vụ tráng lại giống on đã thoái hóa vì nuôi quá lâu.
- Phát hiện bệnh ong kịp thời và chữa chạy dứt điểm. Nên tích cực phòng bệnh bằng cách cho ong ăn nước đường pha kháng sinh lúc kết thúc nguồn hoa. Nhiều người quá tin tưởng thuốc đặc trị phòng bệnh mà không chú ý đến các biện pháp phòng bệnh như vô cùng nguy hiểm đối với ong.
Kết luận
Việc nuôi ong là một công việc đòi hỏi sự tập trung, chăm chỉ và kiên nhẫn. Để có được những đàn ong khỏe mạnh và hoạt động hiệu quả, người nuông chiến phải hiểu rõ về sinh thái của ong và áp dụng nhiều biện pháp chăm sóc hợp lý. Việc nuôi ong không chỉ đem lại lợi ích kinh tế cho người nuôi mà còn góp phần vào việc bảo vệ môi trường và duy trì cân bằng sinh thái. Do đó, hãy chú ý đến các biện pháp phòng bệnh và chăm sóc cho ong để nuôi được những đàn ong khỏe mạnh và có hiệu quả kinh tế cao. Nếu bạn là người mới bắt đầu nuôi ong, hãy tìm hiểu kỹ về thông tin và quy trình nuôi ong từ các nguồn uy tín và tham gia các lớp học về nuôi ong để có thêm kiến thức và kinh nghiệm. Chỉ khi bạn hiểu rõ về ong và cách chăm sóc, bạn mới có thể thành công trong việc nuôi ong. Hãy tận dụng những kiến thức này để bảo vệ đàn ong của mình khỏi các nguy cơ đe dọa và thu hoạch được những sản phẩm chất lượng cao từ sự đầu tư của mình.